رودخانه، قنوات، سد و چشمه سارها
رودخانه ها :
رودخانه آبکمر :
آبْکَمَر که از ارتفاعات جنوبی تفرش ییلاق عبدالله آباد و گیان سرچشمه می‌گیرد و در حدود ۲۳ کیلومتری شمال غربی شهر تفرش به رود قَره چای می‌پیوندد؛ این رودخانه از شمال شرقی بارزجان، دادغان و عزالدین می‌گذرد و در جلایر به رودخانه قره چای ملحق می‌شود. از مناطق بسیار زیبا در ایام فصول بهار جهت کوه پیمایی و پیاده روی که برای عبور از این دره که رودخانه آبکمر جاری است باید از بین آبهای جاری گذر کنید.
رودخانه قره چای :
قره‌چای رودی است که از ارتفاعات استان مرکزی و استان همدان سرچشمه گرفته و در مسیر خود به استان همدان وارد شده و در نهایت به دریاچه نمک می‌ریزد. سد الغدیر ساوه بر روی این رود قرار دارد. طول این رود ۵۴۰ کیلومتر است.نام ایرانی این رود پیش از نام ترکی آن، کلان‌رود بوده‌است بر روی این رودخانه بندها و سدهای زیادی بنا شده‌است که مهم‌ترین آنها سد الغدیر یا سد ساوه، سدخنداب، بند انحرافی اناج، بند انحرافی گوره‌زار است.
این رودخانه از دو رود تشکیل می‌شود و وسعت حوزه آبریز آن حدود ۲۳٬۹۲۱ کیلومتر مربع است. شاخه جنوب آن از کوه‌های سربند و راسوند و تالاب و عمارت و سراب‌های استان، عباس‌آباد، کله و نهرمیان سرچشمه می‌گیرد. این شاخه‌ها در محل پل دو آب به هم پیوسته، رود واحدی را به نام چرّا یا «شرا» تشکیل می‌دهند، پس از عبور از بخش چرّا با جهت جنوب به شمال به شاخه غربی قره چای می‌پیوندد.
شاخه غربی که از کوه‌های الوند همدان سرچشمه گرفته این رودخانه در انتهای بخش چرّا با رودخانه چرّا یکی شده و به طرف ساوه جریان پیدا می‌کند، در شهرستان فامنین رود قوری چای و کاهو چای را دریافت نموده و از روستای قره چای فامنین عبور می‌کند و سپس در ساوه نیز دو رود کوچک به نام‌های «سامان» و «یاتان» بهم پیوسته به نام رود مزلقان یا مزدقان وارد قره‌چای می‌شود.
این رودخانه در مسیر خود از 8 روستای شهرستان تفرش شامل روستاهای قره جاقیه ، کوره ، قزلقاش ، دیزک ، بکلیک ، ثمر دشت عزالدین و جلایر نیز عبور می کند.
چشمه ها سار ها و قنوات :
تعداد ویرابها و قنات ها در تفرش بسیار زیاد است . این موضوع نشانگر آن است که مردم در زمانهای قدیم با احداث این سیستم ها حداکثر بهره وری از آب را به کار می بردند .«ویراب» راهی است برای دسترسی به مجرای قناتهایی که از زیر زمین عبور می کند. در واقع مردم برای دستیابی به آبی که از زیر خانه خود عبور می کند ، راه پله ای می ساختند تا به عمق زمین راه یافته و از آب قنات استفاده کنند .اختراع سیستم قنات و انتقال آب از راههای دور به مکانهای مورد نیاز در جهان به نام ایرانی ها به ثبت رسیده است .
قنات ششناو:
از قنات های قدیمی تفرش به قنات ششناو می توان اشاره نمود . این قنات ، پر آب و بسیار طولانی بوده و علت برتر بودن آن نسبت قنات ها دیگر دو مورد می باشد یکی این که قنات از دو مکان مختلف سرچشمه گرفته و در مجرای زیر زمینی به یکدیگر ملحق می شوند . پس علت زیاد بودن آب این قنات ، ترکیب آب دو قنات می باشد . دوم این که به راحتی کار مقنی ها دو مجرای جداگانه برای عبور آنها و آب وجود دارد که در قناتهای دیگر دیده نشده است .
شایان ذکر است این قنات تاريخي در زير مسجد ششناو تفرش قرار دارد كه به شش ناو (مجرا) تقسيم و به بيرون مسجد هدايت شده و پس از عبور از زير درخت چناري بزرگ و قديمي، به محله‌هاي اطراف جريان مي يافت.
اين قنات كه يادگاري از دوران سلجوقيان است و قدمت آن به قرن سوم هجري قمري باز مي‌گردد، علاوه بر مصارف آشاميدني و كشاورزي به دليل قرار گرفتن در فضاي مسجدو حسنيه شش ناو و جاري شدن در محله هاي تفرش زيبايي و طراوت خاصي به اين مكان تاريخي – مذهبي و مناطق اطراف مي بخشيد.قنات ششناو يكي از جاذبه‌هاي گردشگري تفرش محسوب مي‌شود و هر ساله گردشگران بسياري از اين مكان ديدن مي‌كردند.
چشمه ي آب گراب:
چشمه گراو به فاصله 5 کیلومتری شهرستان تفرش بین دو روستای کبوران وطرلان واقع گردیده است آب این چشمه معدنی و دارای خواص درمانی است .گراو متشکل از چند قسمت در سطح زمین است که از آن جا به حالت جوشش از سطح زمین خارج شده و در یک قسمت نیز آب همراه گاز کربنیک فراوان از منفذی خارج می شود. آثار به جا مانده در اطراف چشمه ((یک چهار دیواری))، نشان می دهد که به طور گسترده به عنوان حمام از آن استفاده می شده است آب گراو تفرش آب معدنی کربناتة مخلوط است که به نسبت تقریبا مساوی یونهای سدیم و کلسیم در آن یافت می شود و تقریبا مشابه آب معدنی فرانسه است. در حال حاضرفاقد هر گونه امكانات است.
از ویژگیهای این چشمه تاثیر آن بر روان شدن جریان خون در بدن، قرمزی پوست، آرامش عمومی بدن و آهسته شدن نبض است. آب این چشمه در حالت عادی قابل نوشیدن نیست ، اما تصفیه شدنی است که در آن صورت باعث کاهش قند خون ، افزایش ترشحات بدن می شود.
قنات خورزنون در انتهاي پارك حكيم نظامي
سد ها و آب بندها :
سد کشه :
این در دهستان کوه پناه کنار جاده ارتباطی فرمهین به تفرش و مجاروت روستای کشه قرار دارد . از نظر حجم آب پشت آن سدی متوسط به حساب می آید و آب آن از جویبارهای فصلی و قنات ها و آب های سطحی تامین می شود. سد کشه از توابع شهرستان تفرش قرار دارد و از مناطق مورد توجه مردم منطقه براي گذراندن اوقات فراغت است و قابليت تبديل به منطقه گردشگري را دارد.
آب و هواي مساعد منطقه و قرار گرفتن در مجاورت جاده آسفالته اراک – تفرش مي‌توان به عنوان مزيت‌هاي سرمايه‌گذاري در اين منطقه ياد کرد.سد کشه در 10 کيلومتري شمال فرمهين،در مسیر حرکت به سمت آشتیان و تفرش است. بند خاكی كشه كه عموم مردم به آن سد هم می گویند بین سالهای 1383 تا 1385 تاسیس سد و در پس آن دریاچه ای به وسعت 65 هكتار به وجود آمد این سد سیلابهای سرگردان در منطقه را یكجا جمع و در عوض 180 هكتار از زمینهای كشاورزی پایین و سمت خود را سیراب می كند به میمنت آب این سد كمی آنطرف تر پشت این سد فضای دلپذیری مهیا شده است آب و سبزه و درختان سرسبز فضایی دلچسب رابرای گردشگران مهیا می کند.
قنات آسيابه
قنات استريه وكوه كناربر
منابع :
سایت ندای تفرش www.nedaytafresh.ir
ویکی پدیا